Η ενσυνειδητότητα – mindfulness στη θεραπευτική διαδικασία
Μπερδέκλη Ελευθερία, Ψυχολόγος
Στο ολοένα και πιο ασταθές και αβέβαιο περιβάλλον, το άτομο αισθάνεται ως μόνη διέξοδο την στροφή προς τον εαυτό του. Νιώθει να έχει την ανάγκη να πλησιάσει, να επεξεργαστεί, να αποδεχτεί τα εσωτερικά του κομμάτια, με στόχο μια πιο ουσιαστική ανασυγκρότηση της ταυτότητάς του, ώστε να ανταπεξέλθει στην εξωτερική αβεβαιότητα που βιώνει απειλητικά.
Όλη αυτή η διαδικασία, της εσωτερικής αναζήτησης και διερεύνησης του νοήματος της ζωής, έχει ανοίξει νέους ορίζοντες στο άτομο, δίνοντάς του ποικίλες ευκαιρίες να έρθει σε επαφή με τον εσωτερικό του κόσμο. Η εξάσκηση στην Ενσυνειδητότητα – Mindfulness είναι μια τέτοια πρακτική, που έχει σαν στόχο να αποφορτίσει το άτομο από την επίδραση των αρνητικών συναισθημάτων και σκέψεων που νιώθει, ώστε να επιτευχθεί μια πιο ήρεμη εσωτερική κατάσταση, καλλιεργώντας παράλληλα ένα πρόσφορο έδαφος για την επίτευξη της αυτογνωσίας.
Η ενσυνειδητότητα, έχει τις ρίζες της πολύ παλιά, όταν -ξεκινώντας ως βουδιστική πρακτική- προσδιόριζε μια κατάσταση του νου με απόλυτη ευημερία, συμπόνια και αλτρουιστική διάθεση. Σήμερα, προσελκύει ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον των ατόμων, απαλλαγμένη πλέον από κάθε θρησκευτικό στοιχείο, αλλά με πιο ουσιαστικά επιστημονικά κριτήρια, που καταδεικνύουν την αποτελεσματικότητά της στην καλλιέργεια θετικής και ισορροπημένης ψυχολογικής κατάστασης στο άτομο.
Ειδικά, τις τελευταίες δεκαετίες, με την άνοδο του επιστημονικού κλάδου της Θετικής ψυχολογίας, η ενσυνειδητότητα έχει αρχίσει και ενσωματώνεται σε δομημένα επιστημονικά θεραπευτικά προγράμματα, που στοχεύουν στην ενδυνάμωση του ατόμου, την φροντίδα εαυτού, την αποτελεσματική διαχείριση του άγχους και την ανάπτυξη αυτογνωσίας.
Ως όρος, η Ενσυνειδητότητα – Mindfulness νοείται ως η αυτεπίγνωση, όπου το άτομο παρακολουθεί, εστιάζει ολοκληρωτικά την προσοχή του, με απόλυτη συνείδηση και πραγματική επιθυμία, μια εμπειρία που βιώνει εκείνη τη στιγμή, χωρίς κριτική διάθεση ή σχόλιο για όσα σκέφτεται και νιώθει. Όλο το σώμα, οι αισθήσεις, οι σκέψεις, τα συναισθήματα βρίσκονται ενεργά πάνω σε ό,τι συμβαίνει εσωτερικά στο άτομο εκείνη τη στιγμή. Όλα επεξεργάζονται μέσα σε μια συνθήκη απόλυτης προσήλωσης, με θετικό και συμπονετικό τρόπο, καθώς όσα βιώνονται είναι χρήσιμα για το άτομο, ώστε να το οδηγήσουν στην καλλιέργεια ενσυναίσθησης, αυτοσυμπόνιας και στη βίωση θετικών συναισθημάτων.
Η ενσυνειδητότητα αποτελεί μια κατάσταση, μια στάση ζωής, η οποία μπορεί να διδαχτεί και κάθε άτομο, οποιασδήποτε ηλικίας, είναι εν δυνάμει ικανό να εξασκηθεί και να επωφεληθεί. Η ενσυνειδητότητα πραγματοποιείται μέσω ασκήσεων, με πιο διαδεδομένη την πρακτική του διαλογισμού – mindfulness meditation, και το σκεπτικό που την εκφράζει βασίζεται στην πεποίθηση ότι η κατάσταση που βιώνει το άτομο είναι αδύνατο να αλλάξει, αλλά αυτό που μπορεί να αλλάξει είναι η σχέση του ατόμου με αυτή τη κατάσταση. Αυτό, δηλαδή που δυνητικά τροποποιείται επί της ουσίας είναι η σκέψη και το συναίσθημα που βιώνει το άτομο.
Κάθε ψυχοθεραπευτική διαδικασία ως βασικό άξονα έχει την ενίσχυση του αισθήματος ανακούφισης του θεραπευόμενου από αυτό που του προκαλεί δυσφορία ή ψυχολογικό και σωματικό πόνο. Παρόμοια βάση, έχει και η πρακτική της ενσυνειδητότητας, όπου το άτομο καλείται να επεξεργαστεί όσα αισθάνεται μια δεδομένη στιγμή, στο εδώ και τώρα, χωρίς πίεση, κριτική και προσπάθεια να τα αποβάλλει ή να νιώσει ενοχές για αυτά. Αντίθετα μάλιστα, η ενσυνειδητότητα βοηθά το άτομο να γνωρίσει τι νιώθει και τι σκέφτεται, να το αποδεχτεί και να το αφήσει να «περάσει» από μέσα του. Καθετί, θετικό ή αρνητικό, είναι κομμάτι του εαυτού και χρειάζεται το χρόνο του να γίνει προσιτό από το άτομο. Δίνεται, λοιπόν, αυτός ο απαραίτητος χρόνος ώστε να γίνει η κατάλληλη επεξεργασία, να αποφευχθεί η εγκαθίδρυση εμμονικής αρνητικής διάθεσης και σχέσης με την εκάστοτε κατάσταση ή ερέθισμα και να επέλθει η εσωτερική αρμονία με πλήρη αποδοχή όσων υπάρχουν στο ψυχισμό κάθε ατόμου.
Οι παρεμβάσεις με βάση την ενσυνειδητότητα έχουν σημειώσει ενδεικτικά ένα ευρύ φάσμα ωφελειών προς το άτομο. Πιο συγκεκριμένα, έχουν διαπιστωθεί θετικές αλλαγές στην αποτελεσματική διαχείριση τους συναισθήματος, στην ανάπτυξη και προαγωγή της ψυχολογικής και σωματικής ευεξίας καθώς και στο «χτίσιμο» πιο θετικών και ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων.
Τα αρχικά δείγματα, λοιπόν, από μελέτες σχετικά με την αποτελεσματικότητα της εξάσκησης της ενσυνειδητότητας είναι θετικά και φαίνεται να αποτελεί μια πολλά υποσχόμενη τεχνική, άκρως βοηθητική για την εσωτερική αναζήτηση της ταυτότητας του ατόμου.